رشته زیستفناوری یا بیوتکنولوژی، علمی است که از زیستشناسی و فناوری برای توسعه و تولید محصولات کاربردی در زمینههای مختلف استفاده میکند. این رشته ترکیبی از زیستشناسی، شیمی، مهندسی و فناوری اطلاعات است و در حال حاضر از جمله علوم پیشرو در حل مسائل زیستمحیطی، پزشکی و کشاورزی به شمار میرود.
درآمد فارغالتحصیلان این رشته بسته به محل اشتغال و نوع پروژهها متفاوت است. با توجه به پیشرفتهای روزافزون در علم و تکنولوژی، نیاز به تخصصهای زیستفناوری بیشتر شده و این موضوع میتواند به افزایش فرصتهای شغلی و بهبود درآمد فارغالتحصیلان این رشته کمک کند.
با توجه به صحبتهای گفته شده، اگر به تحصیل در این رشته علاقه پیدا کردهاید، همچنین میخواهید اطلاعات جامعی در مورد درآمد فارغالتحصیلان این رشته بهدست بیاورید، تا انتهای این مقاله از مجله حرفه ایا با ما همراه باشید.
معرفی رشته زیست فناوری
رشته زیست فناوری ترکیبی از زیست شناسی و تکنولوژی بوده که سر و کارش با موجودات زنده است! در حقیقت کسانی که در این حوزه تحصیل و کار میکنند، باید برای بهبود نژاد گیاهان و جانوران، همچنین برای تغییر و اصلاح فرآوردهها، با ارگانیسمها درگیر باشند.
به سخن دیگر، کسانی که در این رشته فارغالتحصیل میشوند، فرصت این را دارند که جهان پیرامون ما را به محل زیست بهتری تبدیل کنند. این یعنی جامعه انسانی از این افراد انتظار دارد که مشکلات زیستی موجود را برطرف کنند. برخی مشکلات زیستی عبارت هستند از: آلودگی آب و هوا، کمبود منابع طبیعی و انرژی تجدیدناپذیر.
این نکته را هم در نظر داشته باشید که بیوتکنولوژی نقش مهمی در پزشکی، کشاورزی، صنایع غذایی، محیط زیست و داروسازی دارد و به دلیل اهمیت و گستردگی این کاربردها، به عنوان یکی از رشتههای پرطرفدار در دانشگاهها شناخته میشود.
تاریخچه و توسعه زیست فناوری
زیست فناوری تاریخچهای طولانی دارد که به دوران باستان بازمیگردد. استفاده از مخمرها در تولید نان و نوشیدنیها، نمونهای از کاربردهای اولیه زیست فناوری است. اما توسعه واقعی این رشته در قرن بیستم با کشف DNA و فناوریهای مهندسی ژنتیک آغاز شد. امروزه، زیست فناوری با استفاده از تکنیکهای پیشرفته نظیر CRISPR و بیوانفورماتیک، به پژوهشهای پیشرفتهتری در زمینههای مختلف زیستی میپردازد و تحولات چشمگیری را در زمینههای مختلف به ارمغان آورده است.
تحصیل در رشته زیست فناوری در مقطع کارشناسی به مدت 4 سال طول میکشد. دانشجویان در این دوره باید 132 واحد درسی را بگذرانند که شامل دروس تئوری و عملی است. امکان ادامه تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری نیز برای علاقهمندان وجود دارد.
گرایشهای مختلفی در زیست فناوری وجود دارد که شامل بیوتکنولوژی گیاهی، بیوتکنولوژی حیوانی، بیوتکنولوژی غذایی، بیوتکنولوژی پزشکی، بیوتکنولوژی دارویی، بیوتکنولوژی صنعتی و محیط زیست، بیوتکنولوژی میکروبی، بیوتکنولوژی دریایی و بیوتکنولوژی نفت میشود.
ادامه تحصیل و گرایشهای رشته دانشگاهی زیستفناوری
ادامه تحصیل در رشته زیستفناوری در ایران امکانپذیر است و این رشته در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری ارائه میشود. زیستفناوری دارای گرایشهای متعددی است که دانشجویان میتوانند براساس علاقه، استعداد و بازار کار یکی از آنها را انتخاب کنند. برای ورود به مقطع دکتری، دانشجویان باید ۴۸ واحد درسی را پاس کرده و معدلی بالای ۱۶ کسب کنند تا بتوانند در امتحان جامع پذیرفته شوند. در ادامه به این گرایشها اشاره کردهایم.
بیوتکنولوژی گیاهی (کشاورزی)
کشاورزی یک حوزه پردرآمد و ارزشمند برای تمام مردم دنیا بهحساب میآید، بهطوری که دولتمردان همواره باید به فکر تامین نیازهای غذایی کشور خود باشند. در این راستا، بیوتکنولوژی گیاهی در زمینه باغبانی مدرن، اصلاح نژاد، تکثیر گیاهان، تهیه مواد غذایی و حتی ساخت مصالح مثل چوب، روغن، لاستیک و فیبر میتواند نقش مهمی ایفا کند.
یکی از باارزشترین ویژگیهای این زیرشاخه، مربوط به تولید مثل مواد غذایی میشود که عاری از هرگونه بیماری هستند. در واقع افراد متخصص در این زمینه، بخشی از گیاهان را که دچار آسیب و بیماری نشدهاند، جدا میکنند و طی فرآیندهایی، منجر به تکثیر مواد غذایی سلامت میشوند. این روش کشت بافت نام دارد که میوهای مثل آناناس را بهکمک آن تولید میکنند.
بیوتکنولوژی حیوانی (دام و طیور)
در این گرایش، تمرکز بر تحقیقات مربوط به بهبود نژادهای دام و طیور، بهبود سلامت حیوانات و افزایش تولید محصولات دامی است. از جمله فعالیتهای این گرایش میتوان به اصلاح نژاد حیوانات، تولید واکسنها و داروهای دامی، تحقیقات ژنتیکی و کشت سلولی حیوانات اشاره کرد. دانشجویان این گرایش باید دروسی مانند ژنتیک مولکولی حیوانات، فناوری تولید مثل حیوانات، بیوتکنولوژی تغذیه دام، اصول پرورش دام و طیور، و بیوتکنولوژی در درمان بیماریهای دامی را بگذرانند.
بیوتکنولوژی غذایی
هدف این گرایش بهبود کیفیت و ایمنی مواد غذایی است. این شامل تولید مواد غذایی جدید، بهبود فرایندهای تولید مواد غذایی، افزایش ماندگاری خوراکیها و کاهش آلودگیها و ضایعات غذایی میشود. البته تولید مواد افزودنی نیز، در زیرمجموعه بیوتکنولوژی غذایی قرار میگیرد. کسانی که در این زیرشاخه تحصیل میکنند، در دانشگاه باید دروسی مثل بیوشیمی غذایی، میکروبیولوژی مواد غذایی، تکنولوژی تولید مواد غذایی، آنالیز مواد غذایی و مهندسی فرآیندهای غذایی را پاس کنند.
بیوتکنولوژی پزشکی
این گرایش بر استفاده از زیستفناوری برای توسعه روشهای تشخیص و درمان بیماریها تمرکز دارد. تحقیقات در این زمینه شامل تولید داروهای نوترکیب، توسعه واکسنها، روشهای ژن درمانی و سلول درمانی، و تشخیص مولکولی بیماریها است. دروس مرتبط شامل بیوشیمی بالینی، بیوتکنولوژی مولکولی، ایمونولوژی، میکروبیولوژی پزشکی، و تکنیکهای تشخیصی پیشرفته میباشد.
بیوتکنولوژی دارویی
در این گرایش، هدف توسعه داروها و روشهای نوین درمانی با استفاده از ابزارهای زیستفناوری است. از کسانی که در این رشته تحصیل میکنند، انتظار میرود که در زمینه تحقیق و پژوهش داروسازی به فردی کمککننده تبدیل شوند. چون داروسازی علمی است که نیاز به مطالعه و تحقیق زیادی دارد و بدون افراد متخصص، فرآیند رشد آن متوقف میشود.
فعالیتهای بیوتکنولوژی دارویی شامل تولید داروهای جدید، توسعه فرمولاسیونهای داروهای با ترکیبات نو و بهبود سیستمهای تحویل دارو است. دانشجوهای این زیرشاخه باید دروس مرتبط بافارماکولوژی، بیوشیمی دارویی، بیوتکنولوژی مولکولی، تکنیکهای پیشرفته در تولید دارو، و مهندسی پروتئین را پاس کنند.
بیوتکنولوژی صنعت و محیط زیست
این گرایش به استفاده از زیستفناوری برای حل مسائل صنعتی و محیطزیستی میپردازد. این شامل تولید انرژیهای تجدیدپذیر، تصفیه آب و پساب، کاهش آلودگیهای زیستمحیطی و بهبود فرآیندهای صنعتی میشود. دروس مرتبط شامل بیوتکنولوژی محیطزیستی، مهندسی محیطزیست، تکنولوژی تصفیه آب و پساب، بیوانرژی، و مهندسی فرآیندهای صنعتی است.
بیوتکنولوژی میکروبی
میکروبها موجودات زندهای هستند که اگر تجزیه شوند، حتی میتوان در تولید هورمونهای انسانی از آنها کمک گرفت. در این گرایش، تمرکز بر استفاده از میکروارگانیسمها در فرآیندهای مختلف زیستفناوری است. این زیرشاخه شامل تولید آنزیمها، بیوسنسورها، محصولات تخمیری و بهبود فرآیندهای بیوتکنولوژیکی میشود. دروس مرتبط شامل میکروبیولوژی صنعتی، بیوشیمی میکروبی، مهندسی فرآیندهای میکروبی، تکنولوژی تخمیر، و کاربردهای بیوتکنولوژی میکروبی است.
بیوتکنولوژی دریا
این گرایش به استفاده از منابع دریایی برای توسعه محصولات و فرآیندهای زیستفناوری میپردازد. این شامل تولید مواد شیمیایی با ارزش از جلبکها و سایر موجودات دریایی، توسعه داروهای دریایی، و تحقیق بر روی اکوسیستمهای دریایی است. دروس مرتبط شامل بیوتکنولوژی دریایی، اکولوژی دریایی، بیوشیمی دریایی، تکنولوژی تولید از منابع دریایی، و مهندسی ژنتیک در موجودات دریایی است.
بیوتکنولوژی نفت
در این گرایش، از زیستفناوری برای بهبود فرآیندهای استخراج و پالایش نفت استفاده میشود. این شامل استفاده از میکروارگانیسمها برای تجزیه آلایندههای نفتی، افزایش بهرهوری استخراج نفت، و کاهش اثرات زیستمحیطی صنایع نفتی است. دروس مرتبط شامل بیوتکنولوژی نفت، مهندسی نفت، بیوشیمی محیطزیست، تکنولوژی تجزیه زیستی، و مهندسی فرآیندهای نفتی است.
ویژگیهای فارغالتحصیلان رشته دانشگاهی زیستفناوری
رشته دانشگاهی زیستفناوری، یکی از مهمترین و پرکاربردترین رشتههای علمی است که تمرکز اصلی آن بر تحقیق، پژوهش و نوآوری در بهبود کیفیت زندگی انسانها و محیط زیست است. فارغالتحصیلان این رشته نقش بسیار حیاتی در توسعه تکنولوژیهای زیستی، بهبود فرآیندهای صنعتی و درمان بیماریها ایفا میکنند. برای موفقیت در این رشته، داشتن مجموعهای از ویژگیها و مهارتهای خاص ضروری است.
• قدرت حل مسئله: کسانی که در این رشته تحصیل میکنند، همواره با چالشهای جدید و علوم تازه مواجه هستند. به همین دلیل باید توانایی حل مسائل پیچیده را داشته باشند و از خود انعطافپذیری نشان دهند.
• روحیه کار گروهی و مهارتهای ارتباطی: اشاره کردیم که یکی از فعالیتهای ثابت افراد فعال در این حوزه، شامل تحقیق و پژوهش میشود. به همین دلیل دانشجوها باید روحیه کار تیمی داشته باشند و با داشتن مهارتهای ارتباطی، بتوانند اثربخشی تیم را افزایش دهند.
• ذهن محقق و کنجکاو: پژوهش و تحقیق جزء جدانشدنی رشته زیستفناوری است. بنابراین، داشتن ذهنی کنجکاو و علاقمند به تحقیق، یکی از ویژگیهای ضروری برای موفقیت در این رشته است. دانشجوها و فارغالتحصیلان باید دائماً در جستجوی دانش جدید و بهروز کردن اطلاعات خود باشند.
بازار کار و آینده شغلی رشته دانشگاهی زیست فناوری
رشته دانشگاهی زیست فناوری، به عنوان یکی از رشتههای نوظهور و پیشرو در علوم زیستی، با آینده شغلی روشنی روبرو است. این رشته با بهرهگیری از تکنیکهای نوین زیستی و مهندسی ژنتیک، فرصتهای بسیاری را در حوزههای مختلف از جمله پزشکی، کشاورزی، محیط زیست و صنعت ایجاد کرده است.
• مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی: فارغالتحصیلان رشته زیست فناوری میتوانند در مراکز تحقیقاتی و دانشگاهها به فعالیت بپردازند. این مراکز شامل پژوهشکدهها، دانشگاهها، و سازمانهای علمی است که به تحقیقات بنیادی و کاربردی در زمینههای مختلف زیستی میپردازند. به عنوان مثال، پژوهش در زمینههای بیوتکنولوژی میکروبی، مهندسی ژنتیک و بیوشیمی از جمله فعالیتهایی است که میتواند در این مراکز انجام شود. در ادامه، شما را با حوزههای کاری این رشته آشنا کردهایم:
• صنعت و تولید: صنعت زیستفناوری به سرعت در حال رشد است و فرصتهای شغلی متعددی را برای فارغالتحصیلان این رشته فراهم میکند. در بخش صنعتی، زیستفناوری میتواند در تولید محصولات دارویی، آنزیمها، واکسنها و حتی سوختهای زیستی کاربرد داشته باشد. شرکتهای داروسازی، بیوتکنولوژی و کشاورزی از جمله مراکزی هستند که به تخصصهای زیستفناوری نیاز دارند.
• محیط زیست و منابع طبیعی: یکی از حوزههای مهم، بخش محیط زیست و منابع طبیعی است. تحقیق و توسعه در زمینه حفظ و بهبود کیفیت منابع آبی، خاکی و هوایی از جمله فعالیتهای این حوزه است. به سخن دیگر، اینکه چه راهکارهایی برای افزایش منابع طبیعی ارائه میشود، همچنین چه روشهایی برای پیدا کردن منابع انرژی تجدید پذیر یافت میشود، بر عهده فعالان این حوزه است.
• پزشکی و درمان: زیستفناوری نقش مهمی در پزشکی و درمان دارد. توسعه داروهای جدید، روشهای تشخیصی پیشرفته، و درمانهای مبتنی بر ژندرمانی از جمله زمینههای فعالیت این رشته است. فارغالتحصیلان میتوانند در بیمارستانها، مراکز تحقیقاتی پزشکی و شرکتهای داروسازی به فعالیت بپردازند.
• کشاورزی و تغذیه: زیستفناوری در کشاورزی نیز کاربردهای گستردهای دارد. توسعه بذرهای مقاوم به بیماریها، بهبود کیفیت محصولات کشاورزی و تولید غذاهای فراسودمند از جمله فعالیتهایی است که توسط متخصصان زیستفناوری انجام میشود. این فعالیتها میتواند به افزایش بهرهوری کشاورزی و بهبود امنیت غذایی کمک کند.
درآمد رشته دانشگاهی زیست فناوری
درآمد فارغالتحصیلان رشته زیستفناوری متغیر است و بستگی به محل اشتغال، نوع پروژهها و میزان تجربه دارد. در مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی، درآمد معمولاً بر اساس پروژههای تحقیقاتی و بودجههای اختصاص یافته به آنها تعیین میشود. پروژههای تحقیقاتی بزرگ و زمانبر غالبا درآمد بیشتری دارند. در بخش صنعت، حقوق و درآمد متخصصان زیستفناوری به میزان تخصص و تجربه آنها و همچنین نوع شرکت و پروژههای آن وابسته است.
شرکتهای بزرگ داروسازی و بیوتکنولوژی معمولاً حقوق بالاتری را به متخصصان خود پرداخت میکنند. در بخش محیط زیست و منابع طبیعی، درآمد متخصصان زیستفناوری ممکن است متفاوت باشد. پروژههای تحقیقاتی مرتبط با محیط زیست غالبا نیاز به بودجههای دولتی و حمایتی دارند و درآمد آنها بسته به میزان این بودجهها متغیر است.
در بخش پزشکی، درآمد متخصصان زیستفناوری به میزان تخصص و نوع فعالیت آنها بستگی دارد. پژوهشگران و محققانی که در توسعه داروهای جدید و روشهای تشخیصی فعالیت میکنند، معمولاً درآمد بالاتری دارند.
در بخش کشاورزی و تغذیه نیز درآمد متخصصان زیستفناوری به میزان تخصص و نوع پروژهها بستگی دارد. پروژههای مرتبط با بهبود کیفیت محصولات کشاورزی و توسعه غذاهای فراسودمند معمولاً درآمد مناسبی را برای محققان به همراه دارند.
نقش زیستفناوری در بهبود فرآیندهای صنعتی
زیستفناوری میتواند فرآیندهای صنعتی را بهبود دهد و به تولید محصولات با کیفیت بالاتر و با هزینه کمتر کمک کند. برای مثال، استفاده از میکروارگانیسمها در فرآیندهای تولیدی میتواند منجر به کاهش مصرف انرژی و مواد شیمیایی مضر شود. همچنین، زیستفناوری در تولید مواد بیولوژیکی مانند آنزیمها، پروتئینها و بیوپلاستیکها نقش مهمی ایفا میکند که این محصولات میتوانند جایگزین مواد شیمیایی و پلاستیکهای سنتی شوند و تاثیرات زیستمحیطی منفی را کاهش دهند.
آینده زیستفناوری
آینده زیستفناوری بسیار روشن و پر از فرصتهای جدید است. با پیشرفتهای علمی و تکنولوژیکی، امکانات بیشتری برای پژوهش و توسعه در این حوزه فراهم میشود. برخی از حوزههای آیندهدار زیستفناوری عبارتند از:
• زیستپزشکی شخصیسازیشده: با استفاده از تکنولوژیهای ژنتیکی و بیوانفورماتیک، میتوان درمانهای پزشکی شخصیسازیشده را برای بیماران ارائه داد. این درمانها براساس ویژگیهای ژنتیکی و بیولوژیکی فردی طراحی میشوند و میتوانند نتایج بهتری در درمان بیماریها داشته باشند.
• کشاورزی هوشمند: استفاده از تکنولوژیهای زیستی در کشاورزی هوشمند میتواند به افزایش بهرهوری و کاهش مصرف منابع کمک کند. برای مثال، با استفاده از گیاهان تراریخته مقاوم به خشکی و بیماریها، میتوان تولید محصولات کشاورزی را در شرایط آب و هوایی نامساعد افزایش داد.
• زیستفناوری دریایی: اقیانوسها منابع عظیمی از مواد زیستی با ارزش را در خود جای دادهاند که میتوانند در تولید داروها، مواد غذایی و مواد شیمیایی استفاده شوند. پژوهش در زمینه زیستفناوری دریایی میتواند به کشف و بهرهبرداری از این منابع کمک کند.
• همکاریهای بینالمللی: زیستفناوری یک حوزه جهانی است و همکاریهای بینالمللی نقش مهمی در پیشرفت آن ایفا میکنند. تبادل دانش و تجربیات بین کشورها میتواند به توسعه سریعتر و موثرتر این حوزه کمک کند. همچنین، پروژههای مشترک بینالمللی میتوانند منابع مالی و انسانی بیشتری را برای پژوهش و توسعه فراهم کنند.
نقش آموزش و تربیت نیروی انسانی
برای توسعه پایدار زیستفناوری، آموزش و تربیت نیروی انسانی متخصص و ماهر ضروری است. دانشگاهها و مراکز آموزشی باید برنامههای آموزشی جامعی را برای تربیت دانشجویان در این حوزه ارائه دهند.
این برنامهها باید شامل آموزشهای نظری و عملی باشد و دانشجویان را با آخرین دستاوردهای علمی و تکنولوژیکی آشنا کند. همچنین، برگزاری کارگاهها و دورههای آموزشی کوتاهمدت میتواند به ارتقای مهارتهای عملی و پژوهشی دانشجویان کمک کند.
جمعبندی
زیستفناوری یکی از رشتههای علمی و صنعتی پیشرو است که توانسته به بهبود زندگی بشر کمک شایانی کند. با توجه به نیاز روزافزون به فناوریهای زیستی در حل مشکلات جهانی، این رشته همچنان دارای پتانسیل بالایی برای رشد و توسعه است. دانشجویانی که علاقهمند به علوم زیستی و فناوری هستند، میتوانند با انتخاب این رشته، آیندهای روشن و پرباری برای خود رقم بزنند.